Nên chọn trọng tài hay tòa án khi thu hồi nợ?

Khi một con nợ từ chối trả hoặc tranh cãi về một khoản thu đòi, con đường để thu hồi hiếm khi đơn giản. Với các chủ nợ trong nước lẫn quốc tế, quyết định theo đuổi trọng tài hay tòa án có thể ảnh hưởng đáng kể đến kết quả cả về mặt pháp lý lẫn tài chính. 

Hiểu rõ điểm mạnh, hạn chế và khả năng thi hành của từng phương thức là yếu tố then chốt để đưa ra lựa chọn chiến lược đúng đắn. 

Trong bài viết này, chúng tôi phân tích sự khác biệt giữa tố tụng trọng tài và tố tụng tòa án như những công cụ giải quyết tranh chấp về nợ, đặc biệt trong bối cảnh hệ thống pháp luật Việt Nam. 

Tìm hiểu các phương thức giải quyết tranh chấp nợ tại Việt Nam 

Giải quyết tranh chấp nợ là thuật ngữ chỉ các cơ chế pháp lý mà chủ nợ có thể sử dụng để thu hồi các nghĩa vụ chưa được thanh toán từ con nợ. Tại Việt Nam, chủ nợ thường lựa chọn một trong hai con đường sau: 

• Tố tụng tại tòa án: Khởi kiện dân sự tại tòa án Việt Nam. 

• Tố tụng trọng tài: Khởi kiện tại trung tâm trọng tài thương mại (ví dụ: VIAC, ICC) trên cơ sở điều khoản trọng tài hợp lệ. 

Mặc dù hòa giải và thương lượng có thể được sử dụng như các bước lựa chọn hoặc giai đoạn đầu, nhưng chỉ có tố tụng tại tòa án và tố tụng trọng tài mới mang lại phán quyết có giá trị ràng buộc và khả năng thi hành 

Tố tụng tại tòa án trong thu hồi nợ là gì? 

Tố tụng tại tòa án là phương thức truyền thống để giải quyết tranh chấp nợ. Chủ nợ sẽ nộp đơn khởi kiện tại Tòa án nhân dân, kèm theo hợp đồng, hóa đơn và chứng cứ chứng minh hành vi vi phạm nghĩa vụ. 

Các đặc điểm chính của tố tụng tại tòa án: 

• Phiên xét xử công khai và việc thu thập, xem xét chứng cứ dưới sự giám sát của tòa án. 

• Hệ thống kháng cáo nhiều cấp (sơ thẩm, phúc thẩm, giám đốc thẩm). 

• Thời hạn tố tụng nghiêm ngặt theo quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự. 

• Thi hành án thông qua Cơ quan Thi hành án dân sự Việt Nam. 

Tố tụng tại tòa án thường được áp dụng mặc định khi trong hợp đồng không có điều khoản giải quyết tranh chấp. 

Tố tụng trọng tài trong thu hồi nợ là gì? 

Trọng tài là phương thức giải quyết tranh chấp mang tính chất riêng tư, dựa trên sự thỏa thuận của các bên, thường được ghi nhận thông qua điều khoản trọng tài trong hợp đồng. Tại Việt Nam, các tổ chức trọng tài trong nước và quốc tế như VIAC hoặc ICC có thể thụ lý các yêu cầu giải quyết tranh chấp liên quan đến nợ. 

Các đặc điểm chính của tố tụng trọng tài: 

• Quá trình giải quyết mang tính bảo mật. 

• Thời gian xử lý nhanh hơn, với thủ tục tố tụng đơn giản hơn so với tòa án. 

• Các bên được quyền lựa chọn trọng tài viên có kinh nghiệm pháp lý hoặc thương mại phù hợp. 

• Phán quyết có giá trị ràng buộc và chung thẩm, không được kháng cáo. 

• Thi hành theo quy định của Luật Trọng tài thương mại và Công ước New York. 

Trọng tài thường được sử dụng trong các hợp đồng xuyên biên giới hoặc các tranh chấp thương mại có giá trị lớn. 

Bảng so sánh trọng tài và tòa án trong thu hồi nợ 

Cách giải quyết các tranh chấp về nợ theo quy định pháp luật. 

Để tiến hành thu hồi nợ theo con đường pháp lý, chủ nợ cần: 

1. Rà soát hợp đồng: Kiểm tra xem có điều khoản trọng tài hoặc điều khoản giải quyết tranh chấp hay không. 
2. Đánh giá tình hình con nợ: Bên nợ có hợp tác không? Tài sản của họ đang ở đâu? 
3. Lựa chọn phương thức giải quyết: Trọng tài nếu hợp đồng có ràng buộc, tòa án nếu không. 
4. Nộp đơn khởi kiện hoặc đơn yêu cầu: Gửi kèm đầy đủ hồ sơ, tài liệu và chứng cứ liên quan. 
5. Thi hành phán quyết hoặc bản án: Phối hợp với cơ quan thi hành án tại Việt Nam hoặc yêu cầu công nhận và cho thi hành phán quyết trọng tài nước ngoài.

Phương thức hiệu quả nhất để thu hồi nợ tranh chấp: Trọng tài hay tòa án? 

Không có một câu trả lời chung áp dụng cho mọi trường hợp. Việc lựa chọn giữa trọng tài và tòa án phụ thuộc vào: 

• Sự tồn tại của điều khoản trọng tài: Trọng tài chỉ áp dụng khi có thỏa thuận trước. 

• Thẩm quyền tài phán liên quan đến con nợ: Tranh chấp xuyên biên giới thường ưu tiên trọng tài vì thuận lợi hơn trong thi hành. 

• Yêu cầu về bảo mật: Trọng tài đảm bảo quá trình giải quyết kín, không công khai. 

• Yếu tố thời gian và chi phí: Trọng tài nhanh hơn nhưng chi phí ban đầu cao hơn. 

• Mức độ phức tạp của tranh chấp: Trọng tài linh hoạt hơn trong việc lựa chọn chuyên gia. 

Nguyên tắc tham khảo: 

• Chọn trọng tài cho các tranh chấp thương mại có giá trị lớn, yếu tố quốc tế hoặc đòi hỏi chuyên môn đặc thù. 

• Chọn tòa án cho các tranh chấp trong nước, đơn giản hoặc được luật quy định phải giải quyết tại tòa. 

Chủ nợ nước ngoài và vấn đề thi hành án xuyên biên giới 

Chủ nợ nước ngoài thường gặp nhiều rào cản pháp lý và thủ tục khi tiến hành thu hồi nợ tại Việt Nam. Khả năng thi hành bản án hoặc phán quyết trọng tài phần lớn phụ thuộc vào việc cơ chế pháp lý làm căn cứ có được pháp luật Việt Nam công nhận hay không. 

Trọng tài vẫn là con đường có tính dự đoán cao hơn và được chấp nhận rộng rãi hơn trong giải quyết tranh chấp nợ xuyên biên giới: 

• Phán quyết trọng tài do các cơ quan trọng tài nước ngoài ban hành được thi hành tại Việt Nam theo Công ước New York, với điều kiện đáp ứng các tiêu chuẩn về thủ tục và trật tự công cộng. 

• Ngược lại, bản án của tòa án nước ngoài chỉ được thi hành nếu Việt Nam có hiệp định song phương với quốc gia ban hành bản án hoặc có nguyên tắc có đi có lại. Dù vậy, việc công nhận tại tòa án Việt Nam không phải lúc nào cũng được đảm bảo và thường kéo dài do thủ tục phức tạp. 

Tòa án Việt Nam thường có xu hướng ủng hộ các phán quyết trọng tài quốc tế hơn so với bản án của tòa án nước ngoài. Vì vậy, các doanh nghiệp khi ký kết hợp đồng xuyên biên giới nên cân nhắc kỹ lưỡng việc đưa điều khoản trọng tài vào hợp đồng và lựa chọn trung tâm trọng tài trung lập. 

Việc làm này không chỉ giúp quá trình thi hành án thuận lợi hơn mà còn mang lại sự chắc chắn cao hơn, đặc biệt khi tài sản hoặc hoạt động kinh doanh nằm tại Việt Nam.